Hydref ydy Mis Hanes Du yn y DU, ac yng Nghyngor Blaenau Gwent, rydym yn dathlu'r achlysur pwysig hwn yn falch.
Dechreuodd Mis Hanes y Duon yn yr Unol Daleithiau yn y 1920au a nodwyd am y tro cyntaf yn y DU yn 1987, sydd hefyd yn cael ei gydnabod mewn gwledydd fel Canada, yr Almaen, ac Iwerddon.
Beth yw Mis Hanes Du?
Yn y DU, cynhelir Mis Hanes Du bob mis Hydref ac mae'n rhoi cyfle i bawb ddathlu, dysgu am, a gwerthfawrogi dylanwad treftadaeth a diwylliant Du.
Yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent, rydym yn arddangos llawer o unigolion Du ysbrydoledig sydd â chysylltiadau â'n hardal, gan amlygu eu cyfraniadau sylweddol a'r effaith barhaol y maent wedi'i wneud. Am ganrifoedd, mae pobl o ddisgynyddion Affrica a'r Caribî wedi llunio hanes Prydain, er bod eu hymdrechion yn aml wedi cael eu hesgeuluso neu eu cam-gynnwys.
Mae blynyddoedd diweddar wedi dod â mwy o sylw at ddigwyddiadau allweddol fel cenhedlaeth Windrush a symudiadau fel 'Black Lives Matter', yn enwedig ar ôl marwolaeth drasig George Floyd yn 2020.
Sbotolau ar Sherrie Woolf: Arloeswr mewn Cyllid ac Adnoddau Dynol
I nodi Mis Hanes Pobl Dduon, mae’n bleser gennym roi sylw i Sherrie Woolf, Cyfarwyddwr Cyllid ac Adnoddau Dynol Airflo Fishing. Mae llwybr rhyfeddol Sherrie o brentisiaeth fodern yng Nghymru i yrfa ryngwladol nodedig mewn cyfrifyddu ac adnoddau dynol yn amlygu ei hymrwymiad a’i harbenigedd.
Yn wreiddiol o Dredegar, Blaenau Gwent, dechreuodd Sherrie ei gyrfa gyda phrentisiaeth fodern a baratôdd y ffordd ar gyfer rolau rhyngwladol yn Llundain, Efrog Newydd ac Amsterdam. Gweithiodd i ddechrau yn y diwydiant technoleg a busnesau newydd cyn dychwelyd i Gymru i lansio ei chwmni cyfrifyddu ei hun. Mae ei chysylltiadau â Thredegar yn parhau’n gryf hyd heddiw, gyda’i theulu yn byw yno.
Dechreuodd taith Sherrie i Airflo Fishing pan gafodd ei phenodi’n ymgynghorydd ar weithredu meddalwedd gyfrifyddu newydd. Arweiniodd ei hymroddiad a’i hangerdd rhyfeddol hi i ymuno â’r cwmni’n barhaol. Bron i bedair blynedd yn ddiweddarach, mae hi’n parhau i fod yn rhan annatod o’r tîm, wedi’i denu gan ffocws Airflo ar bobl ac ymrwymiad y cwmni i hyrwyddo pysgota â phlu.
Yn ogystal â’i gwaith yn Airflo Fishing, mae Sherrie yn weithredol mewn rolau ymgynghori ac fel cyfarwyddwr anweithredol. Hi yw dirprwy gadeirydd y Pwyllgor Llywodraethu ac Archwilio ar gyfer Prifddinas-Ranbarth Caerdydd ac mae hi hefyd yn gweithio fel cadeirydd Partneriaeth Chwaraeon Canolbarth Cymru. Mae stori Sherrie yn amlygu arloesedd, ymroddiad, a chyfoeth o brofiad byd-eang, gan ei gwneud yn unigolyn rhagorol i’w anrhydeddu yn ystod Mis Hanes Pobl Dduon.
Gosododd Sherrie, sydd hefyd yn rym deinamig yn y gymuned feicio, record byd newydd ar gyfer y cyfarfod beicwyr mwyaf o fenywod yn unig, gan ddod â 1,132 o feicwyr benywaidd at ei gilydd yng nghaffi Lynn’s Raven yn yr Eglwys Newydd ar 16 Gorffennaf 2017. Nid dathliad o rym a chymuned merched yn unig oedd y digwyddiad, ond digwyddiad codi arian hefyd a gododd £5,131 ar gyfer elusennau beiciau gwaed ac ambiwlans awyr.
Mae cyflawniad Sherrie Woolf yn enghraifft ysbrydoledig o arweinyddiaeth, trefniadaeth ac ymroddiad, gan arddangos pŵer undod ac angerdd wrth greu hanes.
Nododd Sherrie: “Gyda ffrind yn Llundain, Nimi Patel, rwy’n trefnu digwyddiadau record byd ar gyfer beicwyr benywaidd i dynnu sylw at nifer y merched sy’n reidio ac i annog gwell offer diogelwch. Rydym hefyd yn codi arian ar gyfer elusennau. Cododd ein digwyddiad cyntaf yn 2015 yn Ace Cafe yn Llundain dros £3,000 i Hosbis y Cymoedd. Ers hynny, rydym wedi codi tua £20,000 ar gyfer elusennau fel Ambiwlans Awyr a Beiciau Gwaed. Cafodd ein record ddiweddaraf ei gosod yn 2022, gyda 1,549 o feicwyr benywaidd mewn cyfnod o bum awr.”
Mae stori Sherrie yn tystio i’r llwyddiannau rhyfeddol y gall rhywun eu cyflawni trwy ddyfalbarhad, arloesedd, ac ymdeimlad dwfn o gymuned. Fel menyw falch o liw o Flaenau Gwent, mae’n ffigwr ysbrydoledig i lawer, gan ddangos sut y gall penderfyniad ac angerdd helpu i dorri rhwystrau a hwyluso’r ffordd i uchelfannau newydd. Mae ei thaith o brentisiaeth fodern i rôl ddylanwadol yn Airflo Fishing, ynghyd â’i chyfraniadau sylweddol i’r gymuned feicio, yn enghraifft o bŵer ymroddiad a’r effaith y gall un unigolyn ei chael ar y byd. Mae Sherrie yn parhau i fod yn ffagl gobaith ac yn esiampl, nid yn unig i bobl Blaenau Gwent, ond i unrhyw un sy’n dyheu am wneud gwahaniaeth.
Sbotolau ar Paul Robeson: Llais Cyfiawnder, Ffagl Undod
Ym mis Awst 1958, gwahoddwyd yr artist bas-bariton, actor, chwaraewr pêl-droed proffesiynol ac ymgyrchydd Americanaidd Paul Robeson, a’i wraig Eslanda, fel gwesteion arbennig i’r Eisteddfod Genedlaethol yng Nglynebwy.
Yn yr Eisteddfod, cyflwynwyd iddo lyfr emynau Cymraeg i nodi ei ymweliad, a soniodd am bwysigrwydd ei gysylltiadau Cymreig:
“Rydych chi wedi siapio fy mywyd – rydw i wedi dysgu gennych chi.”
Yn nyddiau tywyll dechrau’r Ail Ryfel Byd yn Llundain, cychwynnodd Ealing Studios ar brosiect ffilm uchelgeisiol. Roedd y ffilm hon, a ffilmiwyd yn rhannol yn ardal lofaol De Cymru, yn adrodd hanes glöwr Du o West Virginia a ddaeth i Gymru drwy Loegr yn ei chwiliad am waith.
Cofnododd y ffilm fywydau anodd glowyr Cymru wrth ddarparu rôl yr oedd ei seren, y bariton, actor ac ymgyrchydd enwog Paul Robeson, yn teimlo’n falch o’i phortreadu. Soniodd wrth bapur newydd yn yr Alban ei fod yn gyfle i ddangos “y dyn fel y mae mewn gwirionedd – nid y gwawdlun a gynrychiolir bob amser ar y sgrin”.
Hyd yn oed yn ôl safonau cyfoes, roedd y ffilm yn cael ei hystyried yn wleidyddol radical, gan fynd i’r afael â’r mater heriol o gau pyllau glo. Parhaodd y pwnc hwn i atseinio ym meysydd glo Prydain dros y blynyddoedd, gan wneud y ffilm yn arwyddocaol i genedlaethau o lowyr a wynebodd raglenni cau tebyg yn y degawdau dilynol.
Roedd yn arbennig o gydymdeimladol â chyflwr y glowyr, a’r rhan hollbwysig a chwaraeodd y diwydiant glo wrth ysgogi’r boblogaeth ar gyfer y rhyfel nesaf, a ddechreuodd yn ystod wythnosau saethu olaf y ffilm. Gwnaeth y cynhyrchwyr hyd yn oed newid y diweddglo i adlewyrchu hyn.
Roedd hefyd yn delio’n blwmp ac yn blaen â hiliaeth. Ar un adeg yn y ffilm, mae grŵp o weithwyr yn cwyno am safle David (cymeriad Robeson) yn y pwll glo ac yn y côr. “Daeth y boi yma â dyn Du i weithio i lawr y pwll …” Oddi ar y camera, gellir clywed llais mawr yn dweud, “Wel? Beth amdani?” Mewn saethiad agos, fe welwch Robeson yn hongian ei ben ac yn plygu ei ysgwyddau, gan ddangos ei fod yn teimlo poen emosiynol y sarhad. Ond yn y canu mae undod llwyr ymhlith y dynion, sy’n adleisio thema’r ffilm.
Trwy gymryd y rôl hon, gwireddodd y potensial a ddangosodd yn ei flynyddoedd cychwynnol fel actor yn West End Llundain, yn arbennig pan chwaraeodd ran flaenllaw yn Show Boat yn Theatr Drury Lane yn 1928. Yno y daeth ar draws grŵp o lowyr di-waith a oedd wedi teithio i Lundain i dynnu sylw at y caledi a’r dioddefaint a wynebwyd gan filoedd o lowyr a’u teuluoedd yn Ne Cymru. Wedi’i ddenu gan eu canu, ffurfiodd gyfeillgarwch parhaol â’r glowyr Cymreig hyn a barhaodd dros ddegawdau. Dros y deng mlynedd nesaf, rhoddodd arian i Gartref Gorffwys Glowyr Tal-y-garn ac ymwelodd yn aml, gan berfformio mewn trefi fel Caerdydd, Castell-nedd ac Abertawe. Yn nodedig, yng Nghaernarfon, perfformiodd y diwrnod ar ôl i 266 o lowyr golli eu bywydau yn drasig yn nhrychineb Gresffordd.
Yn 1938, perfformiodd yn y digwyddiad i goffa Brigadau Rhyngwladol Cymru yn Aberpennar i anrhydeddu’r 33 o Gymry a fu farw yn Rhyfel Cartref Sbaen, gan fynegi i’r gynulleidfa, “Rwyf yma oherwydd gwn i’r cymrodyr hyn ymladd nid yn unig drostaf i ond dros y byd i gyd. Rwy’n teimlo ei bod yn ddyletswydd arnaf i fod yma.”
Parhaodd cysylltiad Robeson â Chymru yn gryf drwy gydol ei oes, gan symboleiddio parch dwfn a chyfnewid diwylliannol. Gadawodd ei ymweliadau, ei berfformiadau a’i ymgyrchedd ôl annileadwy ar gymunedau glofaol Cymru, a soniai’n aml am y teimlad o berthyn oedd ganddo â’r Cymry. Roedd Paul Robeson nid yn unig yn diddanu ond hefyd yn ysbrydoli, gan ddefnyddio ei lwyfan i eirioli dros gyfiawnder cymdeithasol ac urddas dynol. Mae ei etifeddiaeth yng Nghymru yn destament i rym undod a’r rhwymau parhaus a luniwyd trwy frwydrau a dyheadau cyffredin.
Sbotolau ar Roy Francis: Torri Rhwystrau, Adeiladu Etifeddiaeth
Cafodd Roy Francis, sy’n cael ei ddathlu fel un o’r prif hyfforddwyr gorau yn hanes rygbi’r gynghrair yng Nghymru, ei anrhydeddu’r llynedd yn ystod ein dathliadau coffa. I goffáu ymhellach ei gyfraniadau yn ystod Mis Hanes Pobl Dduon, fe wnaethom godi cofeb yn Sgwâr y Farchnad, Bryn-mawr, ac rydym yn annog pawb i ymweld a dysgu am ei etifeddiaeth nodedig.
Wedi’i eni yn 1919 a’i fagu ym Mryn-mawr, dechreuodd Roy ei yrfa mewn rygbi’r gynghrair yn 17 oed pan arwyddodd gyda Wigan. Enillodd bum cap i Gymru rhwng 1946 ac 1948, ond dim ond rhan o’i stori drawiadol yw hynny. Trwy gydol ei yrfa clwb, a oedd yn cynnwys cyfnodau gyda Barrow, Warrington, Hull FC a Dewsbury, sgoriodd 225 o geisiau mewn 346 o gemau. Er gwaethaf ei berfformiad eithriadol, dim ond un cap Prydain Fawr y sicrhaodd, lle sgoriodd ddau gais nodedig yn erbyn Seland Newydd yn Odsal. Credir bod gwahaniaethu ar sail hil, a ddylanwadwyd gan bolisi “Awstralia Gwyn” ar y pryd, wedi ei atal rhag ymuno â thaith y Llewod.
Fel y prif hyfforddwr proffesiynol Du cyntaf ym Mhrydain Fawr, roedd dulliau hyfforddi ac arweinyddiaeth arloesol Roy yn chwyldroadol, yn debyg i safle Carwyn James yn rygbi’r undeb. Yn enwog am ei sgiliau rheoli dyn, cyflwyno hyfforddiant campfa, dadansoddi fideo, a thechnegau seicolegol – arferion prin ar gyfer yr oes honno – roedd o flaen ei amser. Yn ogystal, fe arloesodd yr arfer o gynnwys teuluoedd chwaraewyr, gan ddarparu cludiant iddynt i gemau.
Trwy anrhydeddu Roy, mae Blaenau Gwent nid yn unig yn anrhydeddu arwr lleol ond hefyd yn atgyfnerthu pwysigrwydd amrywiaeth, cynhwysiant a dyfalbarhad. Mae ei etifeddiaeth yn parhau i ysbrydoli, gan ein hatgoffa bod gwir fawredd yn cael ei gyflawni nid yn unig trwy sgìl ac arloesedd ond hefyd trwy’r dewrder i herio’r sefyllfa bresennol ac eirioli dros fyd gwell, mwy cynhwysol.